Mediahuis — Journalistiek jaarverslag — 2022 > ESSAY VERTROUWEN

Ik weet niet meer of het 7 uur of 8 uur was toen ik op 19 april 2019 door mijn bedradio werd gewekt, maar ik weet nog wel wat er volgde: „Een journalist is doodgeschoten in Derry”.

Ik kende Lyra McKee niet, maar herkende haar naam onmiddellijk. Noord-Ierland is een kleine samenleving, en daarbinnen is de wereld van de journalistiek nog kleiner. Zelfs tijdens de verschrikkingen van de Troubles, waarbij in 30 jaar 3.500 mensen werden vermoord, was de moord op een journalist uiterst zeldzaam.

Lyra was acht toen het Goede Vrijdagakkoord van 1998 een einde maakte aan de Troubles; het was de bedoeling dat ze haar leven in vrede zou slijten, maar ze werd gedood toen ze haar werk als journalist deed.

Een jaar eerder zaten we beiden in een panel dat de toekomst van de media besprak - alle gebruikelijke zaken die journalisten kennen: hoe journalistiek lonend te maken, of paywalls de toekomst waren, wat de media slecht doen. Ze was slim en gepassioneerd en vol energie. En nu was ze dood, 29 jaar oud.

De kogel die Lyra doodde was gericht op de politie; dissidente republikeinen hoopten vrijwel zeker een politieagent te doden in plaats van een journalist toen de schutter onder dekking van een opstootje in de richting van de politielinies schoot.

Dat dit niet eerder was gebeurd, was grotendeels te danken aan geluk. Journalisten verslaan al meer dan een halve eeuw vrijwel elk jaar ernstige rellen in Noord-Ierland. In juni 2011 werd de bekroonde Press Association fotograaf Niall Carson tijdens rellen in Belfast in zijn been geschoten.

De meest angstaanjagende bedreiging voor journalisten zijn niet degenen die tijdens hun werk in het kruisvuur terechtkomen, maar degenen die te horen krijgen dat ze zullen worden gedood

Mijn collega Allison Morris van de Belfast Telegraph was niet alleen aanwezig bij talloze rellen, maar heeft ook de littekens om dat te bewijzen. In 2009 sneed een door relschoppers geworpen daklei in de wijk Ardoyne in Belfast haar lip open.

Maar hoe dodelijk zulke situaties ook kunnen zijn, het meest angstaanjagende gevaar voor journalisten zijn niet degenen die tijdens hun werk in het kruisvuur terechtkomen, maar degenen die te horen krijgen dat ze zullen worden gedood.

Allison is 16 maanden geleden verhuisd; de politie is al drie keer aan haar deur geweest om haar te waarschuwen voor doodsbedreigingen. „Soms verwerp ik dit, en andere keren voel ik me echt onveilig. Belfast is zo’n kleine stad en Noord-Ierland is zo’n kleine plaats”, zei ze.

„Ik heb incidenten gehad waarbij ik rechtbankverslaggeving deed en een veiligheidsescorte uit de rechtbank moest krijgen omdat mensen me met de dood bedreigden en zeiden dat ze wisten waar ik woonde.”

„Er zijn twee soorten doodsbedreigingen. Er zijn er die anoniem worden ingesproken, die ik niet al te serieus neem omdat het iedereen kan zijn. Maar de laatste paar keer waren ze van een inlichtingendienst, wat betekent dat een informant informatie heeft doorgegeven en dat is veel verontrustender.”

Ciaran Barnes, hoofdverslaggever van de krant Sunday Life, is meerdere malen bedreigd door paramilitairen en criminelen.

In 14 jaar tijd heeft hij bij Sunday Life vijf afzonderlijke TM1 meldingen ontvangen - de politiebureaucratie waarmee doodsbedreigingen worden overgebracht. Ze zijn uitgevaardigd door zowel republikeinse als loyalistische paramilitairen en criminele bendes over wie hij heeft geschreven.

De wet is door sommige machtige figuren gebruikt om te proberen journalistiek van algemeen belang te onderdrukken

Hij zei: „Daarom woon ik in een zwaar beveiligd huis met kogelvrije ramen en deuren, beveiligingscamera’s, bewegingssensoren en alarmen die verbonden zijn met de dichtstbijzijnde PSNI en brandweerkazerne.

„Constante bedreigingen beperken ook je bewegingen. Ik waag me ‘s nachts zelden in het centrum van Belfast en zit graag met zicht op de deur in coffeeshops of pubs, zodat ik kan zien wie er binnenkomt en wie er weggaat. Dat klinkt extreem, en dat is het waarschijnlijk ook, maar het is beter om voorzichtig te zijn.”

„Ondanks dat, zou ik niet veranderen wat ik doe en put ik troost uit de vele slachtoffers van de criminaliteit die ik in de loop der jaren heb geholpen en onze onderzoeken die hebben geleid tot de opsluiting van drugsdealers, de sluiting van gevangenissen en het oprollen van paramilitaire bendes door de PSNI.”

Hij zei dat de slachtoffers van de misdadigers waarover hij schrijft vaak stemloos zijn en dat zij zich tot journalisten wenden als laatste redmiddel nadat zij door de autoriteiten in de steek zijn gelaten: „Wij hebben de plicht hen te helpen, al is het maar op een kleine manier, en een licht te schijnen op de criminelen die hen het leven zuur maken.”

Wanneer de politie doodsbedreigingen uit, geeft zij meestal geen informatie over van wie de bedreiging afkomstig is, iets wat volgens hem zou moeten veranderen omdat het kennen van de groep het gemakkelijker zou maken om bepaalde gebieden waar die criminelen het voor het zeggen hebben, te vermijden.

Redacteur Martin Breen van Sunday Life onderschreef die bezorgdheid en zei dat het ontbreken van details over de bedreiging het moeilijk maakt om het niveau van de te nemen voorzorgsmaatregelen te beoordelen.

Hij zei echter dat de politie van Noord-Ierland veel beter is geworden in haar aanpak van bedreigingen aan het adres van journalisten. Hij zei dat er de laatste jaren een patroon is ontstaan waarbij bedreigingen worden geuit na artikelen waarin de criminaliteit van loyalistische misdaadbendes aan de kaak wordt gesteld.

„Wij hebben belangrijke figuren van de bendes geïdentificeerd en gefotografeerd die tot dan toe grotendeels anoniem zijn gebleven. Omdat ze er alles aan hebben gedaan om onder de radar te blijven, richten ze hun woede op ons.”

„Geen van de bedreigingen heeft ons ervan weerhouden over hun activiteiten te berichten en dat zullen we blijven doen. De beste manier om deze bedreigingen te verminderen is dat de politie een aantal van de verantwoordelijken voor de rechter brengt, maar tot nu toe is er op dit front weinig succes geboekt.”

Martin O’Hagan, een verslaggever van de Sunday World, een andere krant van Mediahuis, werd in 2001 vermoord. Zijn loyalistische paramilitaire moordenaars, die het op hem gemunt hadden omdat hij hun misdaden aan het licht bracht, zijn nooit voor het gerecht gebracht.

De kantoren van de Sunday World werden in 1999 in brand gestoken en tien jaar later werd de toenmalige redacteur, Jim McDowell, overdag in het centrum van Belfast brutaal in elkaar geslagen.

Net als elders worden Noord-Ierse journalisten niet alleen fysiek bedreigd. Misbruik via de sociale media is constant - vooral, maar niet alleen, voor vrouwelijke verslaggevers. Vooral voor jonge journalisten, die vóór de sociale media geen journalistieke ervaring hadden, is de lynch mob-mentaliteit wreed.

Degenen onder ons die tijd hebben gehad om een dikkere huid te ontwikkelen, moeten zich bewust zijn van de impact op een jonge journalist van honderden beledigende berichten, gewoon omdat hij zijn werk doet - en misschien omdat hij het heel goed doet.

Evenzo is de wet door sommige machtige figuren in Noord-Ierland gebruikt om te proberen de journalistiek van algemeen belang te onderdrukken. Ik zou mijn muren kunnen behangen met juridische bedreigingen, waarvan vele vals zijn, maar bedoeld om verder onderzoek te ontmoedigen van personen die iets te verbergen hebben.

De Noord-Ierse smaadwetten werden dit jaar laattijdig hervormd, waardoor ze dichter bij die van Engeland komen te liggen. Maar de twee dominante partijen van Noord-Ierland, de DUP en Sinn Féin, waren het zelden eens over een verwatering van de wet. Het toeval wil dat de DUP en Sinn Féin berucht zijn om hun bedreigingen met smaad.

Noord-Ierland’s ongewone regeringssysteem kent geen oppositie in het parlement. Nu heeft het helemaal geen regering, waardoor controle door de media onontbeerlijk is. Mijn Mediahuiscollega’s en elders in de Noord-Ierse media zullen niet alleen hun werk blijven doen, maar ook druk blijven uitoefenen op de autoriteiten om journalisten adequaat te beschermen.