‘Het gebruik van vuurwapens kan niet worden uitgesloten’
Journalisten zijn steeds vaker het doelwit van georkestreerde online campagnes. En die reiken verder dan de digitale wereld.
Brian Farrell
Hoofdredacteur Sunday World
„De politie heeft informatie ontvangen dat criminele organisaties de gangen van Steven Moore in de gaten houden met het doel een gewelddadige aanval uit te voeren. Dit kan verband houden met de berichtgeving van meneer Moore in de pers. Het gebruik van vuurwapens kan niet worden uitgesloten.” - De politie van Noord-Ierland (PSNI).
Dit is de ijzingwekkende waarschuwing die Sunday World journalist Steven Moore kreeg op 9 juni 2022.
Twee politieagenten belden aan de deur van zijn huis, waar hij met zijn vrouw en jonge gezin woont, om hem te waarschuwen voor een “geloofwaardige dreiging” van een loyalistische paramilitaire drugsbende.
De bedreiging was schokkend, maar de daaropvolgende campagne op de sociale media - georkestreerd door criminele organisaties - was al even zorgwekkend.
Hun berichten op Facebook en Twitter suggereerden dat bepaalde delen van de media “bedreigingen tegen zichzelf hadden vervalst” en niet serieus moesten worden genomen.
De toon en manier van de campagne waren erop gericht het belangrijke onderzoekswerk van veel van onze journalisten in diskrediet te brengen - en weldenkende leden van de gemeenschap tegen de “mainstream media” op te zetten.
Sinds de Covid-19 pandemie hebben we een sterke toename gezien van georganiseerde online aanvallen tegen de media - met name door degenen die desinformatie willen verspreiden over onderwerpen met betrekking tot gezondheid, overheid en justitie.
Deze anonieme menigte heeft zich verplaatst van de ene controverse naar de andere - waar hun doel ooit anti-vaxx was, is het nu een anti-immigratie boodschap geworden, waardoor veel van onze schrijvers een bliksemafleider zijn geworden voor hun woede.
Mediahuis Ireland heeft een belangrijke rol gespeeld bij het onder de aandacht brengen van de voortdurende bedreigingen aan het adres van onze journalisten en heeft getracht een partnerschap aan te gaan met de rechtshandhavingsinstanties en de overheid aan beide zijden van de Ierse grens om de vrijheid van meningsuiting en de integriteit van ons werk te beschermen.
Hoewel de voorgestelde programma’s nog in de kinderschoenen staan, is het doel duidelijk - bedreigingen van journalisten via sociale media of andere methoden mogen en zullen niet worden getolereerd.
De vierde macht is nu nog belangrijker dan ooit, en wij moeten worden beschermd.
In de regio weten de boeven ‘je huis wonen’
Journalisten in de regio weten wat dreiging is. De hoofdrolspelers in hun verhalen weten ze gemakkelijk te vinden. Doodsbedreigingen zijn geen uitzondering.
Indra Dewitte
Hoofdredacteur Het Belang van Limburg
De strapatsen van Trump, het nieuwe Gele Gevaar, de oorlog in Oekraïne… Als de grote gebeurtenissen in de wereld ons de laatste jaren één ding geleerd hebben, is het wel het belang van onze persvrijheid. En geen persvrijheid zonder persveiligheid, daarover is iedereen het eens. Het is overal een hot topic. Voor journalisten, maar evengoed voor de Mediahuizen, uitgevers, tv-stations en niet te vergeten, onze politici.
Maar daar wringt het soms wel wat. Want veiligheid van journalisten wordt vaak verengd tot het bekijken van de gevaren van oorlogsjournalistiek. Laat dat nu even volledig voorbijgaan aan de realiteit van de journalistiek in het algemeen en de regiojournalistiek in het bijzonder. Terwijl er maar een klein percentage van onze mensen effectief naar het front trekt, bevindt een veelvoud van hen zich elke dag in een bedreigende situatie, gewoon in de eigen achtertuin. Dat is ook logisch. Het is geen rocket science dat hoe dichter je staat bij je onderzoeksonderwerp, hoe kwetsbaarder je jezelf ook opstelt. De boeven ‘weten je huis wonen’, zoals de Italianen in de voormalige mijngemeenten het plastisch verwoorden.
Zo heeft Roel, een van onze reporters bij HBVLOnderzoekt, een groot dossier rond de hondenmaffia blootgelegd. Vergis je niet: het soort geld dat hiermee gemoeid is, evenaart dat van de drugsbaronnen. Dat verklaart waarom hij enkele dagen na publicatie niet alleen gedagvaard werd voor 650.000 euro, maar ook tot drie keer telefonisch met de dood werd bedreigd, tot zijn gezin toe. Een dag later werd hij bovendien nog eens fysiek bedreigd. Toen hij op een mooie zaterdagochtend naar de bakker ging, stond een Hells Angel met twee American Staffords hem op te wachten. Hij moest zijn handen afhouden van het dossier, klonk het dreigend.
Of wat te denken van de ervaring van Mark, Thomas en Hanne, die het schandaal onthulden rond een Limburgse burgemeester die zich schuldig maakte aan zelfbediening tijdens de coronacrisis. Zij werden enkele weken schaamteloos onder druk gezet door de entourage van de desbetreffende burgermoeder. En nee, dat ging er niet mals aan toe. Ze werden door het slijk gehaald op sociale media, ze kregen dreigtelefoons en ook hun vrienden werden aangesproken. Gelukkig zijn onze journalisten ervaren rotten, ze zijn voor geen kleintje vervaard. Maar het gaat natuurlijk wel in je kleren zitten, zeker als ook je familie meegesleurd wordt in de angstcultuur.
Een pleidooi voor een verbreding van onze kijk op persveiligheid is dus echt wel op zijn plaats. De ware held is de journalist in de straat, die rondloopt in de maatschappij en kijkt welke verhalen er verteld moeten worden, ongeacht de dreiging. Oh ja, misschien dit nog: de hondenmaffia heeft bakzeil gehaald, al is het maar even. De burgermoeder is aan de deur gezet. En Roel, Thomas, Mark en Hanne? Die waren vandaag toch maar weer mooi op pad.
‘We praten niet met ratten’
Beveiligde huizen, leeggelopen banden en intimidatie door gesprekspartners, het is helaas geen nieuws meer.
Evert van Dijk
Hoofdredacteur Dagblad van het Noorden
Wat moet ik nog zeggen over persvrijheid met Willem Groeneveld in de gelederen? De indrukwekkende slachtofferverklaring van hèt gezicht van stadsblog Sikkom staat in dit jaarverslag. Hij werd niet alleen veelvuldig bedreigd, hij werd niet alleen het slachtoffer van doxing, op hem en zijn vriendin werd ook een aanslag gepleegd. Het is meer aan geluk dan aan wijsheid te danken dat beiden het kunnen navertellen.
Aan zijn verklaring heb ik niets toe te voegen. Dan kan ik het beter hebben over een redacteur van Dagblad van het Noorden wiens huis is beveiligd, net als dat van Willem overigens. Maar over beveiliging praten we niet, ook niet hier. Dan liever over Eelco Kuiken, verslaggever in Staphorst. Hij kent de mensen daar van haver tot gort. Toch liep het uit de hand bij een boerenprotest, eind november. Hij wilde vragen stellen, maar de demonstranten reageerden agressief en afhoudend. „We praten niet met ratten”, kreeg hij te horen. Toen hij later op de middag wilde vertrekken, waren drie van de vier banden van zijn auto leeg. Erg onder de indruk was hij niet. De banden waren weliswaar leeg, maar niet lek en hij voelde zich niet fysiek bedreigd.
Een van zijn collega’s, Carleen de Jong, was meer onder de indruk na een bezoek aan een visboer in Lauwersoog. Ze wilde een vervolg maken op het nieuws dat hij na meer dan 30 jaar met zijn zaak zou stoppen. Dat bericht was bij de visboer niet in goede aarde gevallen, telefonisch had hij woedend gereageerd. Daarom ging ze er langs.
Ook dat beviel hem niet. Hij dreigde dat ze niks mocht publiceren en vertelde uitvoerig wat er allemaal niet deugt aan Dagblad van het Noorden. Dat vond Carleen een goed moment om te vertrekken. Ze pakte haar telefoon, wat de visboer ten onrechte interpreteerde als bewijs dat ze het gesprek had opgenomen. Onaangenaam geduw en getrek was het gevolg en hij maakte foto’s van haar.
Het leidde tot een klacht over een ‘ongewenste journalist’ en een melding bij de politie. Wij hebben een melding gedaan bij PersVeilig en als hoofdredacteur heb ik mijn afkeuring uitgesproken bij de visboer. Ik kreeg niet de indruk dat de persvrijheid daarmee veel opschoot, eerlijk gezegd. Die blijft in het geding, ook in Noord-Nederland.
De toon wordt steeds grimmiger
Journalisten worden online en op straat beschimpt. Ook vallen er regelmatig klappen. Dieptepunt blijft de dreiging van de georganiseerde misdaad.
Paul Janssen
Hoofdredacteur De Telegraaf
Journalisten van De Telegraaf krijgen van de buitenwacht het nodige over zich heen. Dat was al zo toen ik in de jaren negentig bij de krant begon; steevast werd de oorlog erbij gehaald. En nog steeds. Toch is de bagger die verslaggevers tegenwoordig moeten verstouwen van een andere orde.
Neem rechtbankverslaggever Saskia Belleman. Zij wordt op sociale media uitgemaakt voor alles wat lelijk is. ‘Mediahoer’, ‘teef’, en ’nazi-bitch’ zijn slechts een paar termen in de baggerstroom. Saskia zegt te zijn gestopt met het bijhouden van alle verwensingen. „Het werd te veel.” Aangifte doen wil ze niet.
Sportverslaggever Valentijn Driessen maakt soortgelijke dingen mee. Als hij voor zijn werk naar stadions gaat, is het niet zelden raak: bij de Arena heet hij ‘kakkerlak’ en buiten Amsterdam ‘kankerjood’. “Gelukkig ben ik niet actief op Twitter”, zegt hij.
Het beschimpen van journalisten beperkt zich niet tot online. Ook op straat is de sfeer grimmiger geworden. Dat zagen we rond coronaprotesten, maar ook bij de zogeheten beeldenstorm - protesten tegen standbeelden van historische figuren omdat deze roof en uitbuiting zouden verheerlijken. Onze verslaggevers hebben meerdere keren klappen gekregen en worden regelmatig geïntimideerd. Naast begeleiding zorgen we als krant ook voor nazorg.
Het klimaat waarin journalisten doelwit zijn, wordt mede aangewakkerd door bepaalde politici. Helaas stoken ook journalisten zelf het vuurtje op door onderlinge beledigingen en verdachtmakingen. Zo wordt een Telegraaf-verslaggever in NRC als extreem- en radicaalrechts weggezet. Dat vind ik gevaarzettend.
Het dieptepunt blijft de ernstige dreiging uit de hoek van de georganiseerde misdaad, waardoor twee Telegraaf-verslaggevers niet zonder zware politiebeveiliging naar buiten kunnen. Dat vormt, tezamen met de aanslag op deze krant uit 2018, een ernstige bedreiging van de vrije pers. Ik geloof niet zo in hoogdravende woorden als dat de journalistiek ‘de waakhond is van de democratie’. Maar de laatste jaren lijken we vogelvrij verklaard. Het is een volstrekt onwenselijke trend die nodig moet worden doorbroken.
De prijs van onbevreesde journalistiek is soms te hoog
Doodsbedreigingen en moordaanslagen komen niet alleen meer uit de criminele wereld. De anti-vaxx beweging zet ook druk op de journalist.
Alan English
Hoofdredacteur Sunday Independent
Geen enkele redacteur van de Sunday Independent, de meest gelezen krant van Ierland, kan aan het woord ‘persveiligheid’ denken zonder aan Veronica Guerin te denken, ooit onze meest spraakmakende journaliste. Er is een plaquette ter nagedachtenis aan haar aangebracht op het hoofdkantoor van Mediahuis Ireland in Talbot Street. Daarop staat dat zij op 26 juni 1996 is vermoord - in koelen bloede doodgeschoten door enkele van de bendemisdadigers die zij week na week met haar journalistiek ontmaskerde.
Wat is er in de jaren na haar dood veranderd aan de criminele wereld waarover Veronica schreef? Heel weinig, in één opzicht. Terwijl ik dit schrijf, is Ierland in de ban van wat het ganglandproces van het decennium wordt genoemd. De man die van moord wordt beschuldigd, heet Gerry Hutch en staat in het hele land bekend als ‘De Monnik’. De bijnaam werd hem gegeven door Veronica Guerin. Er is dus niet veel veranderd. Maar op een andere manier is de bedreiging voor de veiligheid van onze journalisten nu heel anders dan in 1996.
Een jaar lang onderzocht een andere journalist van de Sunday Independent - Rodney Edwards - de gevaarlijkste desinformatiecampagne van Ierland: de anti-vaxx beweging en de gevolgen daarvan voor de inspanningen van het land om het Covid-19 vaccin in te voeren.
In een reeks artikelen onderzocht Rodney de toename van samenzweringstheoretici en hun verontrustende activiteiten en onthulde hij nieuwe informatie over een groeiende beweging - inclusief het onthullen van hun plannen om de boel te verstoren. Hij onthulde ook de banden tussen dergelijke groepen en de extreemrechtse beweging.
Als gevolg van deze journalistiek werd door een groep anti-vaxxers een gezamenlijke poging gedaan om Rodney tot doelwit te maken. Hij ontving honderden beledigende en intimiderende berichten en e-mails. Hij kreeg te horen dat zijn huisadres op het dark web was geplaatst en moest zijn veiligheidsmaatregelen aanscherpen. Na een doodsbedreiging hield de politie zes weken lang elke dag zijn huis in de gaten. Hij werd daarbij uiteraard ook volledig gesteund door zijn werkgever.
Veronica Guerin was een vrije geest en een opmerkelijke journaliste. Op de 25e gedenkdag van haar moord, in 2021, stelde de Sunday Independent enkele harde vragen of de krant meer had kunnen doen om haar te beschermen. Ongeacht de dreiging en waar die vandaan komt, moet altijd het juiste evenwicht worden gevonden tussen het aanmoedigen van onbevreesde berichtgeving en al het mogelijke doen om de levens te beschermen van de mensen die zichzelf soms in gevaar brengen bij het leveren van deze journalistiek.
Zelfcensuur is misschien wel het grootste gevaar
Ga je als journalist anders schrijven door anonieme bedreigingen op sociale media? Waarschijnlijk wel.
Bjorn Oostra
Hoofdredacteur De Limburger
Natuurlijk, bij de termen persvrijheid en persveiligheid gaan de gedachten als eerste uit naar journalisten die vanwege hun werk niet meer veilig zijn. Dat Telegraaf-collega John van den Heuvel permanent beveiligd moet worden om zijn vak te kunnen uitoefenen, is meer dan verschrikkelijk en kan niet anders gezien worden dan als een structurele aanval op het vrije woord en dús op onze democratie. Dat Van den Heuvel in een land als Nederland beveiligers nodig heeft, mogen wij nooit normaal gaan vinden.
Dat geldt wat mij betreft ook voor het gegeven dat journalisten via sociale media te pas en te onpas beledigd en bedreigd worden. Ook deze inbreuk op persveiligheid is schadelijk en kan, net als de bedreigingen die Van den Heuvel ten deel vallen, ingrijpende gevolgen hebben. Nog los van het feit dat we niet achter iedere collega die via sociale media door een of andere anonieme gek beschimpt wordt een politieagent kunnen zetten, is met name het gevoel dat na een anonieme bedreiging op Facebook blijft hangen impactvol.
Want wat doe je als verslaggever als onder jouw stuk over bijvoorbeeld de aanleg van een weg ene ‘Harrie’ laat weten dat hij de aandacht voor dit project niet kan waarderen en dat een volgende keer hij dit jou luid en vooral heel duidelijk zal komen vertellen? Trek je je daar niks van aan of hou je bij het tikken van een follow up in je achterhoofd toch stiekem een klein beetje rekening met Harrie?
Ik vrees dat dit laatste het geval is. Zeker als de dreiging niet van een boze buurtbewoner komt, maar bijvoorbeeld van woedende boeren of briesende hooligans. Het schenden van onze veiligheid door anonieme types op social media kan leiden tot zelfcensuur. En dat kan uiteindelijk leiden tot een dramatisch inperking van de persvrijheid. Met vervolgens alle gevolgen van dien.
